Prowadząc liczne procesy rozwodowe w swojej pracy adwokata bardzo często spotykam się pytaniem o możliwość dochodzenia alimentów na rzecz małżonka po rozwodzie. Oczywistym jest, iż sąd w wyroku rozwiązującym małżeństwo obligatoryjnie rozstrzyga o alimentach na rzecz małoletnich dzieci i czyni to z urzędu. Jak to jest w przypadku małżonka?

Powyższą problematykę reguluje art. 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Analizując omawiany artykuł musimy wziąć pod uwagę dwie sytuacje. Pierwszą którą dzisiaj omówię jest to taka w której małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jest to tzw. węższa postać obowiązku alimentacyjnego. Konstrukcja ta znajdzie zastosowanie wówczas gdy oboje z małżonków ponoszą winę za rozkład pożycia małżeńskiego lub w przypadku gdy sąd nie będzie orzekał o winie na zgodne żądanie małżonków. Jak należy definiować niedostatek? Otóż w polskim orzecznictwie przyjęto pogląd, zgodnie z którym pojęcie niedostatku z art. 60 § 1 k.r.o. oznacza zarówno brak jakichkolwiek środków utrzymania (zarobków lub dochodów) , jak i sytuację, kiedy uzyskane środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb. Ponadto małżonek domagający się alimentów winien w pełni wykorzystać wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych własnych potrzeb a dopiero wówczas gdy możliwości te okażą się niewystarczające aktualizuje się obowiązek alimentacyjny drugiego małżonka. Zgodnie z brzmieniem art. 60 § 1 in fine k.r.o. sąd, zasądzając alimenty, powinien również uwzględnić możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Dla dokonania oceny niedostatku konieczne jest porównanie sytuacji materialnej byłych małżonków. 

Istotne jest również to, iż sąd nie orzeka o obowiązku alimentacyjnym na rzecz małżonka z urzędu lecz konieczne jest w tym zakresie nasze żądanie zawarte w pozwie lub późniejszych pismach procesowych. Pamiętać również należy, iż węższa postać obowiązku alimentacyjnego ograniczona jest czasowo do 5 lat od orzeczenia rozwodu choć z wyjątkowych i ważnych przyczyn sąd może orzec o przedłużeniu pięcioletniego terminu. W przypadku orzeczenia przez sąd alimentów na rzecz byłego małżonka, obowiązek ten aktualizuje się z chwilą uprawomocnienia wyroku rozwodowego.

Szersza postać obowiązku alimentacyjnego

Artykuł 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w paragrafie 2 stanowi, iż jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.  Zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych może być mianowicie tylko rozwiedziony małżonek, który ponosi wyłączną winę rozkładu pożycia – uprawnionym może być więc tylko małżonek niewinny. Podstawowa różnica pomiędzy węższą postacią obowiązku alimentacyjnego a jego szerszą postacią przejawia się w pojęciach „niedostatku” oraz „pogorszenia sytuacji materialnej”. O ile niedostatek rozumiany jest jako brak jakichkolwiek środków utrzymania to pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego już nie. Przyjąć można, że istotne pogorszenie sytuacji materialnej uprawnionego małżonka ma miejsce wtedy, gdy po orzeczeniu rozwodu struktura jego interesu jest wyraźnie mniej korzystna w porównaniu ze stanem przed wystąpieniem zjawiska rozpadu rodziny, a pogorszenie jest spowodowane nie tyle i nie tylko samym orzeczeniem rozwodu, ale właśnie szerzej rozumianym rozpadem rodziny. 

 

Istotne jest również to, iż sąd podobnie jak w przypadku węższej postaci obowiązku nie orzeka o obowiązku alimentacyjnym na rzecz małżonka z urzędu lecz konieczne jest w tym zakresie nasze żądanie zawarte w pozwie lub późniejszych pismach procesowych. Pamiętać również należy, iż szersza postać obowiązku alimentacyjnego nie jest ograniczona czasowo jak to ma miejsce w przypadku węższego obowiązku. W przypadku orzeczenia przez sąd alimentów na rzecz byłego małżonka, obowiązek ten aktualizuje się z chwilą uprawomocnienia wyroku rozwodowego. Oczywiście nie oznacza to, iż małżonek uprawniony pozostaje na czas trwania procesu rozwodowego bez środków do życia. Istnieje wiele sposobów aby temu przeciwdziałać a jednym z nich jest chociażby wniosek o zabezpieczenie powództwa składany już z pozwem lub na dalszym etapie postępowania.

 

Podsumowując chciałabym zwrócić uwagę na to aby składając pozew o rozwód zawsze rozważyć kwestię ustalenia winy wyłącznej albowiem to właśnie jej ustalenie przez sąd ma znamienny wpływ na możliwość dochodzenia alimentów w szerszej postaci.